ખોડીયાર પરિચય

               

     ( જેમની કુળદેવી ખોડીયાર માં હોય તેમને માટે ખાસ જાણવા જેવું ) કથાકાર શ્રી નરેન્દ્ર ભાઈ વ્યાસ ના સોજન્ય થીચારણ આઈ શ્રી ખોડિયાર માતાજીતેમનાં પિતાનું નામ મામડિયો અને તેમનાં માતાનું નામ દેવળ બા હતું. તેઓ કુલ સાત બહેન અને એક ભાઈ હતાં. જેઓનાં નામ આવડ, જોગડ, તોગડ, બીજબાઈ, હોલબાઈ, સાંસાઈ, જાનબાઈ (ખોડિયાર) અને ભાઈ મેરખિયો અથવા મેરખો હતાં.તેમનું વાહન મગર છે. તેમનો જન્મ આશરે ૯મી થી ૧૧ મી સદીમાં મહા સુદ આઠમના દિવસે થયો હતો, જેથી તે દિવસે ખોડિયાર જયંતિ ઉજવવામાં આવે છે.ભારતમાં ખોડિયાર માતાજીને પુજવા વાળો મોટો વર્ગ છે. જેમાં લેઉવા પટેલ, ગોહિલ, ચુડાસમા, સરવૈયા, ચૌહાણ, પરમાર શાખનાં રાજપૂતો, કારડિયા રાજપૂત સમાજ, કામદાર, ખવડ, જળુ, બ્રાહ્મણ, ચારણ, બારોટ, ભરવાડ, હરિજન, અને રબારી કોમના લોકો કોઈપણ જાતનાં ભેદભાવ વગર તેમનીપુજા કરે છે અને કુળદેવી તરીકે પુજે છે.જેમાં દોંગા પરિવાર ના રાજકોટ શહેરે આવેલ ખોડિયાર માતાજીનાં"અનુગ્રહ" મંદિરે લાખો શ્રધ્ધાળુંઓ દર્શને આવે છે. જેમાંચુડાસમા રાજપૂત ભાલપ્રદેશમાં આવેલ ગોરાસુ ગામે ખોડિયાર માતાજીનાં મંદિરે બાધા આખડી છોડવા જાય છે. આ ઉપરાંત ગુજરાત રાજયમાં અલગ-અલગ સ્થળોએ અન્ય ઘણા સ્થાનકો આવેલા છે.શ્રી ખોડિયાર માતાજીનાં મંદિરો ગુજરાત રાજયનાં સૌરાષ્ટ્રમાં મુખ્ય ત્રણ છે. જે ધારી પાસે ગળધરા, વાંકાનેર પાસે માટેલ અને ભાવનગર પાસે રાજપરા ગામે આવેલા છે.તેમનાં આ સ્થાનકોએ પાણીનાં ધરાઓ આવેલા છે. આ ઉપરાંત પ્રાચીન વાવોમાં, ડુંગરોમાં, નદીકિનારે પણ ખોડિયાર માતાજીનાં સ્થાનકો જોવા મળે છે.તેમજ ગુજરાતનાં રાજકોટ જિલ્લામાં સરધાર ગામ પાસેનાં ભાડલા ગામે ખોડિયાર માતાજી તેમજ તેમનાં ૬ બહેનો અને ભાઈ મેરખીયાનું મંદિર આવેલું છે.આ ઉપરાંતપાટણ જિલ્લાનાં સમી તાલુકાનાં વરાણા ગામે પણ ખોડિયાર ધામ આવેલ છે. જયાં ખોડિયાર જયંતિનાં દિવસે મોટો મેળો ભરાય છે. જે પણ પુરા ભારતમાં પ્રખ્યાત છે.ખોડિયાર માનું એક ઐતિહાસીક મંદિર ભાવનગર જિલ્લાના તળાજા તાલુકાનાભારોલી ગામે આવેલુછે. જ્યાં ખોડિયાર મા તેમજ ચામુડાં તથા અન્ય માનાં સથાનક આવેલાં છે.પ્રાગટયની કથાશ્રી ખોડિયાર માતાજીનાં પ્રાગટય અંગેની જે કથા મળે છે તે મુજબ ૯ થી૧૧ મી સદીની આસપાસના સમયની વાત છે. ભાવનગર જિલ્લાના બોટાદ તાલુકાનાં રોહિશાળા ગામમાં મામડિયા નામે એક ચારણ રહેતા હતાં. તેઓ વ્યવસાયે માલધારી હતાં અને ભગવાન શિવનાંપરમ ઉપાસક હતાં. તેમનાં પત્ની દેવળબા પણ ખુબજ માયાળુ અને ઈશ્વરની ભક્તિમાં લીન રહેવાવાળા હતાં. તેઓ માલધારી હોવાથી ઘરે દુઝાણાને લીધે લક્ષ્મીનો પાર ન હતો. પણ ખોળાનો ખુંદનાર ન હતો તેનું દુ:ખ દેવળબાને ચાલ્યા કરતું હતું. મામડિયા અને દેવળબા બંન્ને ઉદાર, માયાળુ અને પરગજુ હતાં. તેમના આંગણે આવેલો કોઈ દિવસ ખાલી હાથે કે ભૂખ્યા પેટે પાછો ન જાય એવો આ ચારણદંપતિનો વણલખ્યો નિયમ હતો. તે સમયે ભાવનગર જિલ્લાના વલ્લભીપુરમાં શિલાદિત્ય નામનો રાજા રાજ કરતો હતો. જેને મામડિયા ચારણ સાથે ગાઢ મિત્રાચારી હતી. મામડિયાચારણ ન આવે ત્યાં સુધી શિલાદિત્યને દરબારમાં જાણે કે કંઈક ખુટતુ હોય તેમ લાગતુ.વલ્લભીપુરનારાજવીશિલાદિત્યના દરબારમાં કેટલાક ઈર્ષાળુ લોકો પણ હતાં. તેમને રાજા અને મામડિયા વચ્ચેની મૈત્રી આંખમાં કણાની જેમ ખુંચતી હતી. એક દિવસ રાજાનાં મનમાં બહુ ચાલાકીપૂર્વક એવુ ઠસાવવામાઆવ્યુ કે મામડિયો નિ:સંતાન છે, તેનું મો જોવાથી અપશુકન થાય છે જેથી ભવિષ્યમાં આપણુ રાજ પણ ચાલ્યુ જશે. અને એક દિવસ મામડિયા પોતાનાં નિત્યક્રમમુજબ પ્રભાતનાં પહોરમાં રાજમહેલે આવીને ઊભારહ્યા. રાજવીનાં મનમાં અદાવતિયાઓએ રેડેલું ઝેર ઘુમરાતું હતું. કંઈ બોલ્યા ચાલ્યા વગર એક જ વાક્યમાં મિત્રતા હવે પૂરી થાય છે. તેમ કહીશિલાદિત્ય પોતાનાં મહાલયમાં ચાલ્યા ગયા. ત્યાર બાદ રાજાનાં વર્તનનો મૂળ હેતુ લોકો પાસેથી જાણીને મામડિયાને ખુબજ દુ:ખ થયુ. આમ તેને જે જે લોકો સામે મળ્યા તે વાંઝિયા મેણા મારવા લાગ્યા. તેનાથી ખુબજ દુ:ખી થઈને વલ્લભીપુરથી પોતાના ગામ આવી પત્નીને રાજા સાથે થયેલ વાત માંડીને કરી. મામડિયાને જીદંગી હવે તો ઝેર જેવી લાગવા માંડી. આમ પહેલેથી જ ભક્તિમય જીવન જીવતા મામડિયાએ ભગવાન શિવના શરણમાં માથુ ટેકવ્યું અને શિવાલયમાં શિવલીંગની સામે બેસીને નિશ્ચય કર્યો કે તેમની અરજ ભગવાન નહીં સ્વીકારે તો તેઓ પોતાનું મસ્તક ઉતારીને કમળપૂજા ચડાવશે. મામડિયો ભગવાનની આરાધના કરવા લાગ્યો. આમ છતા કાંઈ સંકેત ન થયા અને પોતાનુ મસ્તક તલવારથી ઉતારવા લાગ્યા ત્યારેજ ભગવાન શિવ પ્રસન્ન થયા અને પાતાળલોકનાં નાગદેવતાની નાગપુત્રીઓ અને નાગપુત્ર તેમને ત્યાં સાત પુત્રીઓ અનેએક પુત્ર તરિકે જન્મ લેશે તેવું વરદાન આપ્યું. આમ મામડિયો તો ખુશ થઈ ગયો અને ઘરે જઈને તેની પત્નીને વાત કરી. તેની પત્નીએ ભગવાન શિવનાં કહેવા મુજબ મહા સુદ આઠમના દિવસે આઠ ખાલી પારણા રાખી દીધા જેમાં સાત નાગણીઓ અને એક નાગ આવી ગયા, જે તરત જ મનુષ્યનાં બાળસ્વરૂપે પ્રગટ થયા. આમ મામડિયાને ત્યાં અવતરેલ કન્યાઓનાં નામ આવડ, જોગડ, તોગડ, બીજબાઈ, હોલબાઈ, સાંસાઈ, જાનબાઈ

ધનજી કાનજી ગાંધી એવોર્ડ

                                        

ક્રમ     વર્ષ     સાહિત્યકારનું નામ
૧     ૧૯૮૩     રમેશ પારેખ
૨     ૧૯૮૪     કુન્દનિકા કાપડિયા
૩     ૧૯૮૫     પન્નાલાલ પટેલ
૪     ૧૯૮૬     રાજેન્દ્ર શાહ અને ચંદ્રકાંત શેઠ
૫     ૧૯૮૭     બાલમુકુન્દ દવે  અને અલી કરીમભાઈ
૬     ૧૯૮૮     મધુરાય
૭     ૧૯૮૯     ડૉ.. ધીરેન્દ્ર મહેતા
૮     ૧૯૯૦     જોસેફ મેકવાન
૯     ૧૯૯૧     ડૉ. મધુસુદન પારેખ
૧૦     ૧૯૯૨     રામપ્રસાદ શુક્લ
૧૧     ૧૯૯૩     વિનેશ અંતાણી
૧૨     ૧૯૯૪     ડૉ. ચિનુ મોદી
૧૩     ૧૯૯૫     રાધેશ્યામ શર્મા
૧૪     ૧૯૯૬     ડૉ. ચીમનલાલ ત્રિવેદી
૧૫     ૧૯૯૭     દિગીશ મહેતા
૧૬     ૧૯૯૮     મનહર મોદી
૧૭     ૧૯૯૯     યોગેશ જોશી
૧૮     ૨૦૦૦     ડૉ.રમેશ શુક્લ
૧૯     ૨૦૦૧     ડૉ. કુમારપાળ દેસાઈ
૨૦     ૨૦૦૨     ડૉ. રતિલાલ બોરીસાગર
૨૧     ૨૦૦૩     મનોજ ખંડેરિયા
૨૨     ૨૦૦૪     મોહનલાલ પંડ્યા
૨૩     ૨૦૦૫     પ્રવીણ દરજી
૨૪     ૨૦૦૬     યશવંત મહેતા
૨૫     ૨૦૦૭     મણીલાલ પટેલ
૨૬     ૨૦૦૮     જયંત ગાડીત
૨૭     ૨૦૦૯     જ્યોતિબેન થાનકી
૨૮     ૨૦૧૦     હરિકૃષ્ણ પાઠક