Thursday, April 27, 2023
Friday, April 21, 2023
ભગવાન પરશુરામના વિષ્ણુના અવતારના નામ પાછળની કહાની.
માધવપુર (ઘેડ) જ્યાં ભગવાન શ્રી કૃષ્ણ એ રુક્ષમણીજી સાથે વિવાહ કર્યા હતા....
ભાષા માં વર્ણન થાય એવું English માં ના કરી શકવા ના ગર્વ સાથે આપણાં ગુજરાતીઓ ને પરિચય આપવા નો એક નમ્ર પ્રયાસ સાથે…. માધવપુર (ઘેડ) એ નાંનકડુંક એવું મજા નું ગામ છે. અઈતિહાસિક રીતે અત્તી મહત્વ ધરાવતું આ એ જ ગામ છે જ્યાં ભગવાન શ્રી કૃષ્ણ એ રુક્ષમણીજી સાથે વિવાહ કર્યા હતા. ત્યાર થી લઇ ને આજ ની તારીખે અહી દર ચૈઇત્ર માસ માં પરંપરાગત મેળા નું આયોજન ગામ લોકો દ્વારા હોશે હોશે થાય છે જેમાં ભગવાન શ્રી ના લગ્ન લેવાય છે. ગામ માં આવેલ ભગવાન શ્રી માધવરાય નું મંદિર વિધિવત કંકોત્રી લખી સર્વે પ્રજાજનો ને લગ્ન નું આમંત્રણ પાઠવે છે. ગામ લોકો જોશભેર લગ્ન ની દરેક વિધિ માં ભાગ લે છે, મન મૂકી ને ફુલેકા માં નાચે છે અને સાંજે દરિયે ન્હાવા જાય છે. ૧૨ મી સદી નું પ્રાચીન મંદિર દરિયા કિનારે આજે પણ ઉભું છે. મહાપ્રભુજી ની બેઠક પણ અહી મધુવન માં છે અને ભગવાન શ્રી કૃષ્ણ ના પગલા પણ મંદિર માં છે. જ્યાં લગ્ન થયા હતા એ સ્થળ પણ આજ ની તારીખે એ લગ્ન ના દ્રશ્યો કેવા હશે એની કલ્પના કરાવી જાય છે. ગામ માં પ્રવેશ વખતે જ ઝાપા પર ગદાવાવ ની વાવ છે જ્યાં ભીમે મધુવન ના રાક્ષસ નો સંહાર કરી રક્ત રંજીત ગદા ધોઈ હતી. તદુપરાંત, ગામ ના વતની એવા હીરાભાઈ અને પછી થી ઓશો પાસે થી સન્યાસ લઇ લોકો દ્વારા પૂજાતા ભગવાન શ્રી બ્રહ્મવેદાંતજી ની કરુણ કૃપા હેઠળ નું આધ્યાત્મિક વાતાવરણ ધરાવતો ઓશો આશ્રમ એ માધવપુર ગામ ના મુકુટ પર ની સોના ની કલગી છે. અહીં ના આશ્રમ ની બેમિસાલ કળાકૃતિઓ અને કુદરતી સૌન્દર્ય જોતા કદાચ હડપ્પા સંસ્કૃતિ કે અન્ય પૌરાણિક સમય ના ચિત્રો નજર સામે આવી જાય. આ જગ્યા કુદરતે કૈક એવી બનાવી છે કે જેને તમે માત્ર અનુભવ જ કરી શકો, વર્ણન કરવા માં સારા સારા મોભી ઓ નું મગજ ‘રામ રામ’ કહી જાય !!! smile emoticon અહી સાત્વિક પ્રસાદી વહેંચતું અન્નક્ષેત્ર ૨૪ કલાક ધમધમે છે જેનો લાભ હરકોઈ લે છે. દરરોજ સવારે ભગવાન શ્રી ના પ્રવચન બાદ શ્રમ-દાન અને સુર્યાસ્ત બાદ પ્રશ્નોત્તરી – સત્સંગ અને સંગીત સંધ્યા થાય છે. અનુયાયી ઓ આખો દિવસ ધ્યાન કરે છે. માત્ર અનુયાયીઓ માટે જ નહીં પણ કોઈ પણ વ્યક્તિ માટે આશ્રમ ના દ્વાર હંમેશા ખુલા હોય છે. આશ્રમ ની અજાયબી એ છે કે અહી કોઈ જ જાત ના આયોજન કે નિયંત્રણ વગર કુદરત ના સંકેત મુજબ જ બધું ચાલ્યે રાખે છે. દર ૩ મહીને આશ્રમ નું સ્વરૂપ બદલાયા કરે છે. કોઈ પણ જાત ના ધર્મ અને જાતી ના ભેદભાવો થી પર રહેતા દેશ વિદેશ થી સહેલાણીઓ અને ઓશો ના મિત્રો આશ્રમ માં રોકવા આવે છે, ધ્યાન કરે છે અને કુદરત ના ખોળાં માં ખોવાય જાય છે. કોળી, લોહાણા, સોની, વાણીયા, બ્રાહ્મણ, મેર, અને અન્ય ઘણી જ્ઞાતિ ના લોકો વર્ષો ના વર્ષો થી અહીં હળી મળી ને રહે છે અને સારા નરસા પ્રસંગો માં એક પરિવાર ની જેમ એકબીજા ની પડખે ઉભે છે. જાણે આખું ગામ જ આખો પરિવાર. અમિતાભ બચન થી લઇ કોકિલાબેન અંબાણી જેવી હસ્તીઓ ઘણી વાર ગામ ની મુલાકાત લઇ ચુકી છે. ભારતીય સેના દ્વારા યુદ્ધ ના પરીક્ષણો પણ અહી ના દરિયા કાંઠે થઇ ચુક્યા છે. અહીં નો અરેબિયન સમુદ્ર કિનારો એશિયા ખંડ નો સૌથી સારા માં સારો, સ્વચ્છ અને શાંત છે. જો કે ચોમાસા માં એનું સ્વરૂપ વિકરાળ હોય છે. દરિયા કિનારે જ જંગલ હોય એવા ઓછા સ્થળો માં નું એક સ્થળ એ આ માધવપુર ગામ છે. ગામ થી નજીક ફરવા લાયક સ્થળો માં રાણાવાવ ની અઈતિહાસિક ગુફા (ભોઉરું) કે જ્યાં બરડા ડુંગર પાસે કૃષ્ણ પર લાગેલ મણી ચોરી ના આરોપ ને દુર કરવા યુદ્ધ ખેલાયું હતું, પોરબંદર શહેર, મોચા ગામ નું મોચા હનુમાન નું મંદિર, માધવપુર થી આગળ જતા સોમનાથ સુધી અન્ય ઘણા રમણીય સ્થળો છે. ભારત ના અન્ય સ્થળો જેટલું પ્રચલિત ના હોવા છતાં કુદરત ના સંકેત મુજબ પહોંચી આવતા મુલાકાતીઓ અવારનવાર કહેતા થાકતા નથી કે “આ ગામ ની મજા કૈક અલાયદી જ છે !” ખરખર અતુલ્ય ભારત નું અતુલ્ય માધવપુર…. પધારો અમારા માધવપુર માં ક્યારેક smile emoticon શ્રી માધવરાયજી મંદીર-માધવપુર ઘેડ (ગુજરાત) માધવપુર ઘેડમાં શ્રી માધવરાયજીનું પૌરાણિક મંદીર આવેલું છે,આ ભગ્નમંદીર સોલંકી ઢબનું ચૌદમી પંદરમી સદીનું ગણાય છે. મંદીર ઉતમ શિલ્પખચિત છે. તેની પ્રાચીનતા અને કલાસમૃધ્ધિ નયનાર્ષક છે. સમુદ્રકિનારા પર રેતીથી અર્ધ દટાઈને ઈતિહાસ જાળવીને હજુ પણ આ મંદીર બેઠુ છે. મંદીરનું શિખર વર્તુળાકાર છે. પુર્વે ઉત્ખન્ન દરમિયાન મંડોવરનો મહત્વનો નીચેનો ભાગ દટાયેલો મળી આવ્યો હતો. તેની આસપાસ જીર્ણવાવ, સપ્તમાતૃકા અને અન્ય મંદીરના ભગ્નાવશેષો પણ મળીઆવેલા છે. માધવરાયજીનાં આ મંદીરને ૧૬ થાંભલા છે. ૧૬ થાંભલાયુકત મંડપ “સિંહમંડપ” તરીકે જાણીતો છે. તેમાંના આઠ થાંભલા શિખરને ટેકવે છે. બાકીનાં આઠ સ્તંભ મંડપ તથા પ્રવેશની છતને ટેકવે છે. માધવરાયજીનું આ જુનુ મંદીર પુરાતત્વનાં અવશેષરૂપે સાચવવામાં આવેલુ છે. નવું મંદીર લગભગ સતરમી સદીમાં બનાવેલુ છે. જે પોરબંદરનાં રાણા વિકમાતજી અને રૂપાળીબાએ બંધાવી આપેલ છે. આ નવા મંદીરમાં જુના મંદીરની જ પ્રતિમા (મુર્તિઓ) પધરાવવામાં આવેલ છે. કહેવાય છેકે સૌરાષ્ટ્રનાં વિખ્યાત બહારવટીયા મુળુ માણેક અને જોધા માણેક અહીં આવીને પ ્રાચીન મંદીર પર ભગવાન કૃષ્ણની ધજા ફરકાવી ગયેલા હતા. હાલ આ મંદીરનો વહીવટ ખુબજ સરસ રીતે શ્રી માધવરાયજી મંદીર ટ્રસ્ટ સંભાળે છે. દર વર્ષે ભરાતા મેળા અને રૂક્ષ્મણી વિવાહનુ સુંદર આયોજન પણ ટ્રસ્ટ જ કરે છે. માધવપુરનો મેળો પ્રારંભ મનુષ્યનું જીવન વેદના અને સંવેદનાથી પસાર થાય છે. લોકો પોતાની વેદના અથવા આનંદ વ્યકત કરતા રહે છે. વ્યકત કરવા માટેનું માધ્યમ કાવ્ય કે લેખ બને છે અને અનુભવવા માટે અલગ અલગ જગ્યાએ યોજાતા મેળાઓમાં જાય છે. આમ પણ પ્રાચીનકાળથી જ ભારતમાં સૌથી વધુ મેળાઓ થાય છે. આમ સૌરાષ્ટ્રમાં મુખ્ય ત્રણ મેળાઓ ભરાય છે, જેવાકે ભાદરવા સુદ ૫ એટલેકે ઋષિપંચમીના દિવસે તરણેતરનો મેળો યૌવન,રંગ,રૂપ,મસ્તી,લોકગીત,દુહા અને લોકન્રૂત્યનો મેળો ભરાય છે. જયારે બીજો ગરવા ગિરનારની ગોદમાં મહા વદ ૧૪ એટલેકે મહાશિવરાત્રિ નાં દિવસે ભરાતો ભવનાથનો મેળો અલખના આરાધકોનુ મિલન સ્થળ છે જયાં ભારત ભરનાં સાધુ સંતો ભેગા થાય છે. જે ભારતમાં કુંભના મેળા પછી બીજા સ્થાને આવે છે. જયારે અહીં માધવપુરમાં ચૈત્ર સુદ ૯ એટલેકે રામનવમીના દિવસે લગ્નોત્સવને કેન્દ્રમાં રાખીને ભકિત-કીર્તનનો પાંચ દિવસનો માધવપુરનો મેળો ભરાય છે. જે ચૈત્ર સુદ ૧૩ નાં દિવસે પુર્ણ થાય છે. કહેવાય છેકે આ મેળાની શરૂઆત લગભગ તેરમી સદીની આસપાસથી થઈ હશે. ઐતિહાસિક કથા અને મહત્વ વિશ્વમાં ઉજવાતા અલગ અલગ ઉત્સવોની પાછળ કાંઈકને કાંઈક કથાઓ જોડાયેલી છે. તેવીજ રીતે માધવપુર ઘેડમાં ભરાતા મેળાની કથા ભગવાન શ્રી કૃષ્ણ અને રૂક્ષ્મણી નાં લગ્ન પ્રંસંગની સાથે જોડાયેલ છે. પુરાણ કથા મુજબ વિદર્ભનાં રાજકુંવરી રૂક્ષ્મણીનું ગરવા ગિરનારની ગોદમાં મહાશિવરાત્રિ નાં દિવસે ભરાતા ભવનાથનો મેળા માંથી અપહરણ કરીને શ્રીકૃષ્ણ માધવપુર લઈ આવેલ. ત્યારબાદ અહીં માધવપુરમાં તેમના લગ્ન થયા હતાં. ત્યાર પછીથી તેમની યાદમાં દરવર્ષે અહીં ભારતીય શાસ્ત્રોકત વિધીથી લગ્નની ધામધુમથી ઉજવણી કરવામાં આવે છે. આ લગ્નમાં દેશવિદેશથી દરેક જ્ઞાતિનાં લોકો જોડાય છે, જેથી અલગ અલગ ક્ષેત્રનાં લોકો આ મેળામાં આવતાં હોવાથી દરેક પ્રદેશનાં પોશાકો, ભાષા, રિતરીવાજ તેમજ કૌશલ્ય જોવા મળે છે. આ લગ્ન પ્રંસંગની ઉજવણી બધાજ લોકો સાથે રહીને કરે છે. આમ પ્રાચીન સમયથી ચાલી આવતી લગ્ન પરંપરાને જીવંત રાખતો આ મેળો ઉજવાય છે. Madhavpur – Ghed is a small village where Lord Krishna got married with Rukshmaniji.. We have one of the world’s best of the best beach, Maha Prabhuji Bethak, Madhavraiji Temple, Osho Aashram, and other historical places here. THe atmosphere is natural, you wish to visit it again & again…. Wel-come to Madhavpur… By road: Junagadh is 327 km from Ahmedabad, 102 km from Rajkot, and 113 km from Porbandar, and is accessible by ST bus from each of these places, as well as from other cities in Gujarat by way of Veraval and Rajkot. Bus is recommended as the best way to get to Junagadh By rail: Two express trains run on the Ahmedabad-Veraval line, one at night (with a rather inconvenient schedule) and one by day. Ahmedabad is 7.5 hours away by train. Junagadh is also on the Rajkot-Veraval line, with Rajkot 2.5 hours away, and Veraval 2 hours. A visit to Tourism of Gujarat, takes the interested tourist on a journey across the length and breadth of Gujarat, situated in India, so that a selective screening of the charms of Madhavpur fair, can take place. Tourism of Gujarat, offers travel related information about the grand and colorful Madhavpur Fair, in Gujarat, India. Madhavpur Fair, being held in Gujarat, India, is actually held in Madhavpur, which is a small town located near the legendary and historic town of Porbandar, situated in Gujarat, India. Madhavpur, situated in Gujarat, India, otherwise is a sleepy, silent town, which comes to life when the stirrings of the grand Madhavpur Fair, being held in Madhavpur, Gujarat, India, wake it up from its deep slumber. Tourism of Gujarat, offers information to the willing tourist that it was here in Madhavpur, located in Gujarat, India, that Lord Krishna, tied the conjugal knot with Rukmini as one of his many wives and concubines. Madhavpur Fair, being held in Madhavpur, located in Gujarat, India, is an ideal occasion to get an interesting and informative peep inside the lifestyle, culture and mode of living of the Mer Tribals. During the course of the Madhavpur Fair, in Gujarat, India, the Mer tribals re-enact their marriages with their life partners which makes up for an interesting ceremony agog with all the splendor and activity befitting a large fair. Madhapur (Ghed) is situated on Costal Gujarat or Saurashtra, on Veraval- Prbandar Highway, Madhavpur is approx 70 Kms to north of Somnath (Veraval) and some 80 Kms from Dwarka. It is a place which is very little Know, however it is a very important Pilgrimage for Hindu Vaishnas since in the heart of this beautiful village just 300 meters away from the Sea shore is one of the oldest and historical temples of Madhavraiji(Loed Krishna) and Trikamraiji(Lord Balram), it is of imortance beacuse as per Hindu mythology before reaching back to Dwarka Lord Krishna Married Rukminiji at this place when he was returning back after Rukni Haran, Rukmaniji from her chilhood was found of Lord Krishna and was deeply in love with him, however her Brother and father wanted to get her married else where, when her swayamvar was getting near she prayed to Lord Krishna who then went and Kidnapped her since then his temple existed in Madhavpur where he is worshiped along with Rukminiji and his elder Brother Trikamraiji. Madhavraiji Temple Trust manages the Day to day affairs of Temple where one can have Darshan of Madhavraiji- Trikamraiji along with Rukminiji. During one entire Day the Temple opens for 30 to 40 minutes, 6 times in a Day (Cha Samah) as per followers of Hawali Sampraday. Madhapur is a village all Hindus should visit at least once for Pilgrimage especially during festivals like Janmashthami, The 8th Day of Holy month of Shravan, Tulshi Vivaha (Marriage) 11 days after Diwali and the best of all for Rukmini Vivaha (Marriage) from Ram Navmi to up to 4 days following it.
Thursday, April 20, 2023
જનોઈ એટલે શું ?
નમસ્કાર મિત્રો આપણે સૌ જાણીએ છીએ કે બ્રાહ્મણ , સાધુ યજ્ઞો પવિત એટલે કે જનોઇ પહેરતા હોય છે પણ અમે આપને તેના વિશે થોડું જણાવીએ જણાવીએ...
હું જનોઈ છું(યજ્ઞોપવીત)(Janoi/યજ્ઞોપવીત Janeau)યજ્ઞ+ઉપવીત=યજ્ઞકરવા લાયક,સોળ સંસ્કારોનું શ્રેષ્ઠસંસ્કાર છુ,ઓળખો છો મને,હું ઉપનયન યજ્ઞોપવીત)સંસ્કાર છુ.જનોઈ સિવાય બીજા નામોથી પણ હુ ઓળખાઉ છુ,ઉપવીત, બ્રહ્મસૂત્ર, મોનિબંધન, વ્રતબંધન પણ કહેવાઉં છુ, હવે આપને
મારુ ઘડતર કહું છુ.ચાર આંગળી ઉપર ૯૬ વાર વીંટવાના હોય છે
બાદ મને ત્રણ ગણા કરી
વળ ચઢાવાય છે.
કુલ હું નવ તારની
હોઉં છુ.પ્રથમ તાર પર
ઓમકાર તો
બીજા તાર પર અગ્નિ,
ત્રીજા તાર પર નાગ,
ચોથા તાર પર સોમ,
પાંચમા તાર પર પિતૃઓ
છઠ્ઠા તાર પર પ્રજાપતિ,
સાતમા તાર પર વાયુ
આઠમા તાર પર
યમ અને
છેલ્લા નવમા તાર પર વિશ્વદેવતાઓ
બિરાજમાન છે.
મને ધારણ કરવાથી શરીર પર નવદેવતાઓ કરે રાજ,
વ્યક્તિને પ્રભુનું સાંનિધ્ય મળે સવાર સાંજ.મૂળ ત્રણ તાર એ
ગાયત્રી મંત્રનાં ત્રણ ચરણ છે.
ત્રણ નાની ગ્રંથિ એ
ત્રણ આહુતિ છેઅને એક મોટી ગ્રંથિ એ ‘પ્રણવ” – ઓમકાર છે.
વળી મારા ના છેડાની ગાંઠ ગોત્રમાં થઇ ગયેલા ઋષિઓની સૂચક છે.
હું વેદમાતા ગાયત્રીનું
સ્થૂળ સ્વરૂપ છુ.આ ત્રણ તાર મારા પ્રતીક છે બ્રહ્મા, વિષ્ણુ ને મહેશ નુ,
ઉતારે છે બ્રાહ્મણો ના ત્રણ ઋણ
દેવ, ઋષિ ને ઋણ પિતૃ નુ.
મારી ઉપયોગીતા ખાલી
આજ નથી,કિન્તુ વિજ્ઞાન
પણ મને માને છે.મને ધારણ કરનાર ને હ્ર્દય ની તકલીફ ઠાને છે,
શરીર ના બધાજ અંગો ના રક્તચાપ ને નિયંત્રિત કરી શકુ છુ.
જમણા કાન પર લગાવો મને કાનની નસ દબાસે બે જેનાથી
આંતરડું તમારું કામ કરશે શ્રેષ્ઠ.ભૂદેવો,મારી હાજરી ના અહેસાસ થી જ ખોટુ કામ કરે નહીં
ને મનને રાખું હું કાબુ માં જેથી ભ્રષ્ટાચાર રહે નહીં.ત્રિગુણ તારની શક્તિ મારી રક્ષણ આપે રુગ, યાજુ ને સામ થી.મને ખાલી ધારણ ના કરોસમજીલો મારી ભાવના,
હું કઈ ખાલી આઈકાર્ડ નહી
રાખો પવિત્ર મને
એવી એવી મારી ભાવના.
હવે જ્યારે બદલો
મને યાદ રાખજો મારી વાત,
ભૂલતા નહીં મારી ઉપયોગીતા થોડા સ્વાર્થ ને કાજ.
હું છુ જનોઈ હા હું જ છુ જનોઈ
હું ફક્ત ભૂદેવો ની જ નહીં,
હું ફક્ત ચાર વર્ણોની જ નહી
હું ફક્ત હિંદુઓ ની જ નહીં,
હુ સર્વ પવિત્ર જનોની છું...
જલારામ બાપાનો પરિચય.......
*જન્મ તારીખ-04/11/1799, સોમવાર, અભિજીત નક્ષત્રમાં વિક્રમ સંવત-1856ના કારતક સુદ સાતમ,*
*માતા :- શ્રી રાજબાઈ ઠક્કર*
*પિતા :- શ્રી પ્રધાન ઠક્કર*
*જન્મ સ્થળ :- ગામ વિરપુર*
*જનોઈ સંસ્કાર સંવત :-1870*
*લગ્ન સંવત :- 1872 , આટકોટ ના શ્રી પ્રાગજી સોમૈયા ની સુપુત્રિ શ્રી વીરબાઇ માં સાથે.*
*પત્ની :- શ્રી વીરબાઈ ઠક્કર*
*સંવત :-1873 શ્રી જલારામ નો પ્રથમ પરચો*
*પ્રભુ એ પત રાખી.*
*સંવત :- 1874 ચારે ધામ ની જાત્રા કરી.,*
*ફતેપુર ના ભક્ત શ્રી ભોજલરામ પાસે ગુરૂ કંઠી બંધાવી.*
*સંવત:-1876 મહા સુદી 2 તારીખ:-18/11/1820 સોમવાર ના શુભ દિવસે સદાવ્રત ની શરૂઆત કરી...*
*સંવત :- 1877 બાપા નુ બિરુદ પ્રાપ્ત થયું !*
*સંવત :- 1878 જલા સો અલ્લા કહેવાયા.*
*સંવત-1886 સાધુ સ્વરુપે ભગવાન આવ્યા વીરબાઇ મા ની માંગણી કરી છેવટે "ઝોળી ધોકો" આપ્યા..*
*સંવત :-1901 જામનગર મહારાજા રણમલ જી ના દરબાર માં બાપા ના હાથે વસ્ત્ર દાન વસ્ત્રો ખુટયા જ નહી.*
*સંવત :-1934 થાણા ગાલોળ ગામ ના જીવરાજ વડાલિયા ની ખાલી કોઠીયો બાપા ની લાકડી ના સ્પર્શ થી અનાજ થી ભરાઇ ગઇ...*
*સંવત :-1835 કારતક વદી નોમ સોમવાર તારીખ-18/11/1878 વીરબાઇ માં નો વૈકુંઠ વાસ.*
*સંવત :-1837 મહા વદી દશમ બુધવાર તારીખ-23/02/1881 ભજન ગાતા ગાતા 81 માં વર્ષ એ શ્રી જલારામ બાપા નો વૈકુંઠ વાસ.*
*સંતાન :- એક દીકરી - નામ - જમના બેન.*
*કોટડાપીઠા મુકામે તેમના લગ્ન થયા,*
*વિરપુર માં વંશ પૂજ્ય બાપા ના દીકરી ના દીકરા નો છે,*
*જેમને પૂજ્ય બાપા એ શાસ્ત્રોક્ત વિધિ મુજબ દત્તક લીધા હતા..*
*જયજય જલારામ બાપા.*
શ્રી કૃષ્ણ ભગવાન વિશે માહિતી
*નામ :- ચંદ્રવંશપ્રતાપ યદુકુળ ભૂષણ, પૂર્ણપુરુષોત્તમ, દ્વારિકાધીશ મહારાજા શ્રી કૃષ્ણચંદ્રજી વાસુદેવજી યાદવ (પૂર્ણ ક્ષત્રિય)*
*અને..અત્યારે*
*હિઝ હાઈનેસ મહારાજાધિરાજ 10008 શ્રી,શ્રી,શ્રી, કૃષ્ણચંદ્રસિંહજી વાસુદેવસિંહજી નેક નામદાર મહારાજા ઓફ દ્વારકા.*
*-:જન્મદિવસ:-*
૨૦/૨૧ -૦૭ ઈ.સ. પૂર્વે ૩૨૨૬ ના રોજ રવી/સોમવાર
*-:જન્મ તિથી:-*
વર્ષ સંવત ૩૨૮૫ શ સંવત ૩૧૫૦ શ્રાવણ વદ આઠમ [ જેને જન્માષ્ટમી તરીકે ઉજવીએ છીએ )
*-:નક્ષત્ર સમય:-*
રોહિણી નક્ષત્ર રાત્રીના ૧૨ કલાકે મધ્ય રાત્રી
*-:રાશી-લગ્ન:-*
વૃષભ લગ્ન અને વૃષભ રાશી
*-:જન્મ સ્થળ:-*
રાજા કંસ ની રાજધાની મથુરા માં તાલુકો, જીલ્લો- મથુરા (ઉત્તર પ્રદેશ)
*-:વંશ - કુળ:-*
ચંદ્ર વંશ યદુકુળ ક્ષેત્ર - માધુપુર
*-:યુગ મન્વન્તર:-*
દ્વાપર યુગ સાતમો વૈવસ્વત મન્વન્તર
*-:વર્ષ:-*
દ્વાપર યુગનો ૮,૬૩૮૭૪ વર્ષ ૪ માસ્ અને ૨૨માં દિવસે
*-:માતા:-*
દેવકી [ રાજા કંસના સગા કાકા દેવરાજની પુત્રી, જેને કંસે પોતાની બહેન માની હતી
*-:પિતા:-*
વાસુદેવ [ જેમનું લાડકું નામ હતું આનંદ દુદુંભી ]
*-:પાલક માતા-પિતા :-*
મુક્તિ દેવીનો અવતાર જશોદા, વરુદ્રોનના અવતાર ગોવાળોના રાજા નંદ
*-:મોટા ભાઈ:-*
વસુદેવ અને રોહિણી ના પુત્ર શેષ નો અવતાર - શ્રી બલરામજી
*-:બહેન:-*
સુભદ્રા
*-:ફોઈ:-*
વસુદેવના બહેન પાંડવોની માતા કુંતી
*-:મામા:-*
કાળનેમિ રાક્ષસનો અવતાર મથુરાના રાજા કંસ
*-:બાળસખા:-*
સાંદીપનીઋષિ આશ્રમના સહપાઠી સુદામા
*-:અંગત મિત્ર:-*
અર્જુન
*-:પ્રિય સખી:-*
દ્રૌપદી
*-:પ્રિય પ્રેમિકા:-*
સાક્ષાત ભક્તિ નો અવતાર રાધા
*-:પ્રિય પાર્ષદ:-*
સુનંદ
*-:પ્રિય સારથી:-*
દારુક
*-:રથનું નામ:-*
નંદી ઘોષ રથ ,જેની સાથે શૈબ્ય , મેઘપુષ્ય બલાહક , સુગ્રીવ એમ ચાર અશ્વો જોડતા હતા
*-:રથ ઉપરના ધ્વજ:-*
ગરુડધ્વજ , ચક્રધ્વજ , કપિધ્વજ
*-:રથના રક્ષક:-*
નૃસિંહ ભગવાન
*-:ગુરુ અને ગુરુકુળ:-*
સાંદીપની ઋષિ , ગગાચાર્ય ગુરુકુળ અવંતી નગર હતું
*-:પ્રિય રમત હોય:-*
ગેડી દડો , ગિલ્લીદંડા , માખણ ચોરી , મટુક્ડીઓ ફોડવી , રાસલીલા
*-:પ્રિય સ્થળ:-*
ગોકુળ, વૃંદાવન , વ્રજ , ધ્વારકા
*-:પ્રિય વૃક્ષ:-*
કદંબ, પીપળો, પારીજાત, ભાંડીરવડ
*-:પ્રિય શોખ:-*
વાંસળી વગાડવી , ગયો ચરાવવી
*-:પ્રિય વાનગી:-*
તાંદુલ , દૂધ દહીં છાશ માખણ
*-:પ્રિય પ્રાણી:-*
ગાય , ઘોડા
*-:પ્રિય ગીત:-*
શ્રીમદ ભગવદ ગીતા , ગોપીઓ ના ગીતો , રાસ
*-:પ્રિય ફળ ક્ષત્રિય કર્મ:-*
હણે એને હણવામાં કોઈ પાપ નથી , કર્મ કરો ફળની આશા રાખશો નહી
*-:પ્રિય હથીયાર:-*
સુદર્શન ચક્ર
*-:પ્રિય સભામંડપ:-*
સુધર્મા
*-:પ્રિય પીંછુ:-*
મોરપિચ્છ
*-:પ્રિય પુષ્પ:-*
કમળ અને કાંચનાર
*-:પ્રિય ઋતુ:-*
વર્ષા ઋતુ , શ્રાવણ મહિનો , હિંડોળાનો સમય
*-:પ્રિય પટરાણી:-*
રુક્ષ્મણીજી
*-:પ્રિય મુદ્રા:-*
વરદમુદ્રા, અભ્યમુદ્રા ,એક પગ પર બીજા પગની આંટી મારીને ઉભા રહેવું
આજકાલ બૂક બહુ ઓછી વંચાય છે *"ફેસબુક"* વધુ વંચાય છે તો લો વાંચો કૃષ્ણ ભગવાન નું જીવન દર્શન
*-:ઓળખ ચિહ્ન:-*
ભ્રૃગુ ઋશિએ છાતીમાં લાત મારી તે શ્રીવત્સનું ચિહ્ન
*-:વિજય ચિહ્ન:-*
પંચજન્ય શંખનો નાદ
*-:મૂળ સ્વરૂપ:-*
શ્રી અર્જુન ને દિવ્ય ચક્ષુ આપી ગીતામાં દર્શન આપ્યા તે વિશ્વ વિરાટ દર્શન
*-:આયુધો:-*
સુદર્શન ચક્ર , કૌમુકી ગદા, સારંગપાણીધનુષ , વિધ્યાધર તલવાર , નંદક ખડગ
*-:બાળ પરાક્રમ:-*
કાલીનાગ દમન , ગોવર્ધન ઊંચક્યો , દિવ્ય રાસલીલા
*-:પટરાણીઓ:-*
રુક્ષ્મણી , જાંબવતી , મિત્ર વૃંદા, ભદ્રા , સત્યભામા , લક્ષ્મણા, કાલિંદી , નાગ્નજીતી
*-:૧૨ ગુપ્ત શક્તિઓ:-*
કીર્તિ , ક્રાંતિ , તૃષ્ટિ , પુષ્ટિ , ઈલા , ઉર્જા, માયા , લક્ષ્મી , વિદ્યા , પ્રીતિ , અવિધા , સરસ્વતી
*-:શ્રી કૃષ્ણનો અર્થ:-*
સહાયમ , કાળું , ખેંચવું , આકર્ષણ , સંકર્ષણ
*-:દર્શન આપ્યા:-*
જશોદા , અર્જુન , રાધા , અક્ર્રુરજી નારદ , શિવજી , હનુમાન , જાંબુવાન.
*-:ચક્ર થી વધ:-*
શિશુપાલ , બાણાસુર , શત્ધન્વા , ઇન્દ્ર ,રાહુ
*-:પ્રિય "ગ":-*
ગોપી, ગાય , ગોવાળ , ગામડું , ગીતા, ગોઠડી , ગોરસ , ગોરજ , ગોમતી , ગુફા
*-:પ્રસિદ્ધ થયેલા નામો:-*
કાનો , લાલો , રણછોડ , દ્વારકાધીશ, શામળિયો , યોગેશ્વર , માખણચોર, જનાર્દન
*-:ચાર યોગ:-*
ગોકુળમાં ભક્તિ
મથુરામાં શક્તિ
કુરુક્ષેત્ર માં જ્ઞાન
દ્વારિકા માં કર્મ યોગ
*-:વિશેષતા:-*
જીવન માં ક્યારેય રડ્યા નથી
*-:કોની કોની રક્ષા કરી:-*
દ્રૌપદીનાં ચીર પૂર્યા , સુદામાની ગરીબી દૂર કરી , ગજેન્દ્રનો મોક્ષ , મહાભારતના યુદ્ધમાં પાંડવો ની રક્ષા કરી, ત્રીવ્કા દાસી ની ખોડ દુર કરી , કુબ્જા ને રૂપ આપ્યું, નલકુબેર અને મણીગ્રીવ બે રુદ્રો વૃક્ષ રૂપે હતા તેમને શ્રાપ મુક્ત કર્યા , યુદ્ધ વખતે ટીંટોડી ના ઈંડા બચાવ્યા
*-:મુખ્ય તેહવાર:-*
જન્માષ્ટમી , રથયાત્રા , ભાઈ બીજ , ગોવર્ધન પૂજા , તુલસી વિવાહ , ગીતા જયંતિ
ભાગવત સપ્તાહ , યોગેશ્વર દિવસ , તમામ પાટોત્સવ , નંદ મહોત્સવ , દરેક માસ ની પૂનમ અને હિંડોળા
*-:ધર્મ ગ્રંથ અને સાહિત્ય:-*
શ્રીમદ ભગવદ ગીતા , મહાભારત, શ્રીમદ ભાગવદ ૧૦૮ પુરાણો , હરિવંશ , ગીત ગોવિંદ , ગોપી ગીત , ડોંગરેજી મહારાજ નું ભગવદ જનકલ્યાણ ચરિત્ગ્રંથો અને અન્ય અઢળક.
*-:શ્રીકૃષ્ણ ચરિત્રોને લગતા સ્વરૂપો:-*
નટખટ બાળ કનૈયો , માખણ ચોર કનૈયો , વિગેરે
*-:શ્રી કૃષ્ણ ભક્તિ ના વિવિધ સમ્પ્રદાય:-*
શ્રી સંપ્રદાય , કબીર પંથ , મીરાબાઈ , રામાનંદ , વૈરાગી , વૈષ્ણવ , વિગેરે
*-:સખા સખી ભક્ત જન:-*
સુદામા ,ઋષભ , કુંભણદાસ, અર્જુન , ત્રીવકા, ચંદ્રભાગા , અંશુ , સુરદાસ,, પરમાનંદ , દ્રૌપદી , શ્યામા, તુલસીદાસ, વિન્ધાયાવ્લી અને વિદુર
*સંવાદ શ્રી કૃષ્ણ અને અર્જુન વચ્ચે જે કરુક્ષેત્રમાં થયો તે સર્વે જગતમાં એક તત્વજ્ઞાન રુપે ગીતાગ્રંથ ના નામે જાહેર થયો*
*ગીતા મહાગ્રંથ
*-:શાસ્ત્રીય રાગ આધારિત ભક્તિ:-*
સવારે - ભૈરવ વિલાસ , દેવ ગંધાર , રામકલી, પંચમ સુહ , હિંડોળા રાગ
બપોરે - બીલાવ્લ , તોડી , સારંગ, ધનાશ્રી, આશાવરી ,
*-:આરતીની વિશિષ્ટતા:-*
સવારે ૬ વાગે મંગલા
સવારે ૮-૧૫ બાળ ભોગ
સવારે ૯-૩૦ શણગાર
સવારે ૧૦ વાગે ગોવાળ ભોગ
સવારે ૧૧-૩૦ રાજ ભોગ
બપોરે ૪ વાગે ઉત્થાન આરતી
સાંજે ૫-૩૦ વાગે શયન ભોગ
સાંજે ૬-૩૦ સુખડી ભોગ
સાંજે ૭ વાગે શયન આરતી
*-:પહેરવેશ:-*
માથા સુંદર પાઘ એમાં મોર પીછની કુદરતી કલગી (આ વખતે એવી પાઘ દ્વારકા ચડાવસું) , કાન પર કુંડળ
ગાળામાં વૈજ્યન્તી માળા , હાર , હાથના કાંડા પર બાજુબંધ , કળાકાર કંકણ, એક હાથ માં વાંસળી બીજા હાથ માં કમળ , કેડે કંદોરો , શીન્ડી ને છડી, પગ માં સાંકળા, લલાટે ક્સ્તુરીયુંક્ત ચન્દન નું તિલક પીળું પીતાંબર, અંગરખું.
*-:કોનો કોનો વધ કર્યો ?:-*
પુતના , વ્યોમાસુર, અરીશ્તાસુર, શિશુપાલ ભસ્માસુર, અધાસુર , વિગેરે
*-:જીવનમાં ૮ અંક નું મહત્વ:-*
દેવકી નું આઠમું સંતાન
શ્રીવિષ્ણુભગવાન નો આઠમો અવતાર
કુલ ૮ પટરાણીઓ
શ્રાવણ વદ ૮ નો જન્મ
જુદા જુદા ૮ અષ્ટક
કુલ ૮ સિદ્ધિ ના દાતા
*શ્રેષ્ઠ મંત્ર* શ્રીકૃષ્ણ શરણમ્ મમ અને ૐ નમો ભગવતે વાસુદેવાય
*-:અવતારના ૧૨ કારણો:-*
ધર્મની સ્થાપના
કૃષિ કર્મ
પૃથ્વી ની રસાળતા
જીવો નું કલ્યાણ
યજ્ઞ કર્મ
યોગ નો પ્રચાર
સત્કર્મ
અસુરોનો નાશ
ભક્તિ નો પ્રચાર
સ્જ્નનો ની રક્ષા
ત્યાગ ની ભાવના
*-:૧૧ બોધ પ્રેમ:-*
માતૃ પ્રેમ
પિતૃ પ્રેમ , .
મિત્ર પ્રેમ
કર્મ
જ્ઞાન
ભક્તિ
ગ્રામોધ્ધાર
ફરજ પાલન
સ્ત્રી દાક્ષિણ્ય
રાજ નીતિ
કૂટ નીતિ
*યોગ* -સ્વાસ્થ્ય
*જેવા સાથે તેવા અન્યાય નો પ્રતિકાર દુષ્ટો નો સંહાર*
*"-:૧૧ ના આંક નું મહત્વ:-*
અવતાર લેવા ના ૧૧ કારણો
*ભગવદ ગીતાનો ઉપદેશ* માગશર વદ ૧૧
*યાદવો ની વસ્તી* ૫૬ કરોડ હતી
*શ્રેષ્ટ ઉપવાસ* અગિયારસ નો
અર્જુનને *વિરાટ દર્શન દેખાડ્યું* તે ૧૧મો અધ્યાય
*મથુરા છોડ્યું* ત્યારે ઉંમર ૧૧વર્ષ
*-:મૃત્યુના કારણો:-*
ગાંધારીનો શ્રાપ , દુર્વાસા મુની નો શ્રાપ , વાલીનાં વધનું કારણ
*-:દેહ ત્યાગ નું સ્થળ:-*
સોમનાથ તીર્થ ,પ્રભાસ પાટણ , જીલ્લો ગીર-સોમનાથ (ગુજરાત) હિરણ્ય નદી , કપિલા નદી, સરસ્વતી નદીનાં સંગમ સ્થાને પીપળા ના વૃક્ષ નીચે ભાલકા તીર્થ વાલીનો અવતાર પારધીના બાણ થી
*અવસાન બાદ તેમનું તેજ*
*ભાગવત ગીતા મહાપુરાણ*
*અવસાન બાદ તેમનો અંશ*
*શાલિગ્રામ*
*:અવસાન ની વિગત:-*
મહાભારત ના યુદ્ધ વખતે ૮૯ વર્ષ ૨ માસ ૭ દિવસ શુક્રવાર
મૃત્યુ સમયે તેમની ઉંમર ૧૨૫ વર્ષ ૭ માસ ૭ દિવસ તાy રીખ ૧૮-૦૨-૩૧૦૨ ઈ.સ. પૂર્વ શુક્રવાર બપોરના ૨કલાક ૭મિનિટ ને ૩૦ સેકન્ડ.
કેશવરામ કાશીરામ શાસ્ત્રીનો (કે.કા. શાસ્ત્રી ) નો ટૂંકો પરિચય...
 |
શ્રી_કેશવરામ_કાશીરામ_શાસ્ત્રી______બાંભણીયા
ટૂંકાક્ષરોમાં કે. કા. શાસ્ત્રી જે બહુશ્રુત બ્રહ્મર્ષિ પ્રકાંડ વિદ્વાન હતા.
જન્મ ૨૮ જુલાઇ ૧૯૦૫ ના રોજ પસવારી
તા:-કુતિયાણા જી.પોરબંદર
મૃત્યુ ૦૯ સપ્ટેમ્બર ૨૦૦૬
અમદાવાદ.
કેશવરામ કાશીરામ શાસ્ત્રીનો જન્મ જુનાગઢ (હવે પોરબંદર) જિલ્લાના કુતિયાણા તાલુકાનું પસવારી નામના ખોબા જેવડા નાનકડા ગામમાં કાશીરામ કરશનજી બાંભણીયાના ઘરે માઁ દેવકીજીના કુખે તારીખ ૨૮ જુલાઇ ૧૯૦૫ના રોજ થયેલો.
તેઓએ અઢાર વર્ષની ઉમરેથી કલમનો શાથ સાધ્યો હતો અને માંગરોળ(જુનાગઢ)માં બુદ્ધિપ્રકાશ સામયિકમાં લેખતા. તેઓ વ્યાકરણના પ્રખર જ્ઞાતા હતા. ૧૯૨૯માં "ગુજરાત વર્નાક્યલર સોસાયટી"ના આજીવન સભ્ય બન્યા હતા. પછી તેઓ 'વસંત' , ભારતીવિદ્યા અને 'ફાર્બસ' સામયિકમાં પણ લેખો લખતા. અને બ્રહ્મર્ષિ અને વિદ્યાવાચસ્પતિ જેવા ઉપનામથી ઓળખાતા તેઓ પાંડિત્યની પરાકાષ્ટાએ પહોચેલા.
તેઓએ મેટ્રિક સુધી જ અભ્યાસ કર્યો હોવા છતાં ગુજરાતી તથા સંસ્કૃત ભાષાના પ્રખર પંડિત અને ‘ડોક્ટરેટ’(Ph.D) માટેના માન્ય ગાઈડ પણ હતા. ૧૫૦૦ વિદ્યાર્થીઓ ઉચ્ચતમ પ્રશિક્ષણ તથા ૧૯ વિદ્યાર્થીઓને પી.એચ.ડી.નું ગાઈડન્સ આપ્યું હતું. ઉચ્ચશિક્ષણની લગભગ ૫૨ વર્ષની અધ્યાપન સેવાનો લાભ એસ.એન.ડી.ટી. યુનિવર્સિટી અને એલ.ડી. ઈન્સ્ટીટ્યુટ ઓફ ઈન્ડોલોજી તેમજ ગુજરાતી ભાષા સાહિત્યને મળતો રહ્યો. તેમણે ૨૪૦ જેટલાં પુસ્તકો, ૧૫૦૦ લેખ લખ્યા છે . ગુજરાત રિસર્ચ સોસાયટી, અમદાવાદના નિયામક હોવાની સાથે તેઓ વિશ્વ_હિન્દુ_પરિષદના_એક_સ્થાપક પણ હતા. ૧૯૮૫માં તેમને ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદના પ્રમુખ નિમવામાં આવ્યા હતા.
તેમની મુખ્ય_રચનાઓ
ભાષાશાસ્ત્ર અને વ્યાકરણ- અક્ષર અને શબ્દ, ગુજરાતી ક્રમિક વ્યાકરણ, અનુશીલન, ગુજરાતી ભાષાલેખન,
ગુજરાતી વાગવિકાસ, ગુજરાતી રૂપરચના, ગુજરાતી ભાષાશાસ્ત્ર, ગુજરાતી વ્યાકરણશાસ્ત્ર, ભાષાશાસ્ત્ર અને ગુજરાતી ભાષા, ગુજરાતી માન્ય ભાષાનું લઘુ વ્યાકરણ, વાગવૈભવ
કોશ - ગુજરાતી ભાષાનો લઘુકોષ, ગુજરાતી ભાષાનો અનુપ્રાસ કોષ, ગુજરાતી ભાષાનો પાયાનો કોશ, બૃહદગુજરાતી કોશ ખંડ.
ઇતિહાસ - ગુજરાતી ભાષાનો વિકાસ અને અર્વાચીન ગુજરાતી ભાષાનું સ્વરૂપ, સૌરાષ્ટ્રની પ્રાચીન નગરીઓ, અસાંજો કચ્છ, અતીતને આરે.
સંપાદન - ગોપાલદાસકૃત વલ્લભાખ્યાન, મહાભારત પદબંધ, રત્નેશ્વરકૃત ભાગવત સ્કંધ ૧,૨; ભીમકૃત પ્રબોધપ્રકાશ, દયારામકૃત ભક્તિપોષણ, હારસમેનાં પદ અને હારમાળા, શ્રીમહાપ્રભુસ્તુતિમુક્તાવલિ, શ્રીકૃષ્ણસ્તવનાવલિ, બ્રહ્મવાદપ્રવેશિકા, નરસિંહ મહેતાકૃત રાસ સહસ્ત્ર પદી, અસાઇત કૃત હંસાઉલિ, દલપત કાવ્ય, પ્રેમાનંદ કૃત મામેરું.
નાટક - અજેય ગૌરી શંકર અને બીજી એકાંકીઓ, ખનદાન લોહી.
ચરિત્ર - આપણા કવિઓ, આપણા સારસ્વતો.
સામ્પ્રદાયિક - વૈષ્ણવ બાલ પાઠાવલિ, પુષ્ટિમાર્ગીય કીર્તન પ્રકાર, નારદ અને શાંડિલ્યનાં ભક્તિ સૂત્રો, ભગવદ ગીતા - તાત્વિક અભ્યાસ, વેદ ચિંતામણિ.
સંસ્કૃત - સૌંદર્ય પદ્યમ, નવરત્ન સ્તોત્રમ્, અમરકોશ, વનૌષધિ કોશ, સિધ્ધાંત રહસ્યમ્.
અનુવાદ - પ્રેમની પ્રસાદી, સંક્ષિપ્ત ભરત નાટ્ય શાસ્ત્ર, મુદ્રા રાક્ષસ, કાલિદાસનાં નાટકો, ષોડશ ગ્રંથ, ભાસ નાટક ચક્ર.
અંગ્રેજી - Structural build up of a Thesis.
સન્માન
૧૯૫૨- "રણજિતરામ" સુવર્ણચંદ્રક
- "ડિ_લીટ" સૌરાષ્ટ્ર યુનિવર્સિટી
૧૯૬૬- "વિદ્યાવાચસ્પતિ"ની પદવી અખિલ ભારતીય
સંસ્કૃત સંમેલન તરફથી.
૧૯૬૬- "મહામહિમોપાધ્યાય" ભારતી પરિષદ, પ્રયાગ
તરફથી.
૧૯૭૬- પદ્મશ્રી - ભારત સરકાર તરફથી.
૧૫ પદવીઓ, ૧૦ એવૉર્ડસ અને ૩૮ માનપત્રો.
કુટુમ્બ
માતા – દેવકી બહેન પિતા – કાશીરામ કરશનજી
પત્ની – પાર્વતી બહેન સંતાનો – ત્રણ પુત્ર, ચાર પુત્રી
ઉપાધી મળ્યા પછી શાસ્ત્રી, મુળ અટક બાંભણીયા
જ્ઞાતિ: બરડાઈ બ્રાહ્મણ નાની નાત
અભ્યાસ
પ્રાથમિક – સૌરાષ્ટ્રમાં
માધ્યમિક – મેટ્રિક (અમદાવાદ)
વ્યવસાય
ભો. જે. વિદ્યાભવન, અમદાવાદના અધ્યક્ષ
ગુજરાત રિસર્ચ સોસાયટી, અમદાવાદના નિયામક.
૧૯૮૫ ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદના પ્રમુખ, તથા ૧૯૩૬થી અમદાવાદમાં સ્થાયી. તેઓ ૬૯ વર્ષની ઉમર સુધી સાયકલ વાપરતા. તેઓ ૯ સપ્ટેમ્બર ૨૦૦૬ ના રોજ ૧૦૧ વર્ષનું દીર્ઘ આયુષ્ય ભોગવી અવસાન પામ્યા.
સમસ્ત બ્રહ્મ સમાજનું ગૌરવશાળી મહાન વિભુતિ તે પ્રખર બ્રહ્મર્ષિ આપણું_પોતીકું_જ્ઞાતિ_રત્ન હતા. મહાન સરસ્વતિ ઉપાસકના ચરણોમાં લાખ લાખ વંદન.
ક્રાંતિકારી મહાનાયક : મહાત્મા_જ્યોતિરાવ_ફૂલે
>અન્ય નામ : "મહાત્મા" "જ્યોતિબા ફુલે"
>જન્મ : 11 એપ્રિલે, 1827
>જન્મભૂમિ : પુણે, મહારાષ્ટ્
>મૃત્યુ : 28 નવેમ્બર, 1890
>મૃત્યુ સ્થાન : પુણે, મહારાષ્ટ્ર
>પિતા : ગોવિંદરાવ ફૂલે
>પત્ની : સાવિત્રીબાઈ ફૂલે
>કર્મભૂમિ : મહારાષ્ટ્ર
>માતૃભાષા : મરાઠી
યોગદાન :-
-ભારતમાં પ્રથમ કન્યાશાળાઓની સ્થાપના, તમામ વર્ગની મહિલાઓને પ્રથમવાર શિક્ષણનો અધિકાર મળ્યો
-શુદ્રો(OBC), અને અતિશુદ્ર(SC/ST)માટે શાળાઓ ખોલી તેમને શિક્ષણના અધિકાર આપ્યો
-સત્ય શોધક સમાજ' સંસ્થાનની સ્થાપના કરી
-જાતિવાદ-વર્ણવ્યવસ્થાની નાબુદી માટે આદોલન ચલાવ્યું,
-સામાજિક ધાર્મિક અંધશ્રદ્ધા અને કુરિવાજોમાંથી લોકોને બહાર લાવવા લોકજાગૃતિ
-મજુરો, મહિલાઓને અધિકાર માટે લડત આપી
-વિધવા વિવાહને ઉતેજન આપ્યું.
-બાળ-હત્યાપ્રતિબંધક ગૃહની સ્થાપના કરી
-દુષ્કાળની પરિસ્થિતિમાં રાહત અને મફત ભોજનાલયો શરુ કર્યા
-વગેરે
માનવતાના એક એવા મહાનાયક જેણે ભારતીય રૂઢીવાદી-જડ ધાર્મિક સમાજ વ્યવસ્થા સામે બંડ પોકારી સ્ત્રીઓ અને શુદ્ર-અતિશુદ્ર ગણાતા લોકો માટે આજીવન સંઘર્ષ કરી સમાનતા, બંધુતા,અને શિક્ષણની જ્યોત જલાવી. તેમજ ખાસ તો ભારતીય મહિલાઓના શિક્ષણ તથા એમના સશક્તિકરણ માટે આજીવન સંઘર્ષ કર્યો.
જીવન_પરિચય:-
તેમનો જન્મ પૂણે (મહારાષ્ટ્ર)માં થયો હતો. તેઓ એક માળી પરિવારમાં જન્મયાં હતા. જે ફૂલો વેચવા-ઉછેરવાનું કામ કરતા હોય લોકોમાં તેઓ 'ફૂલે' ના નામથી વધારે જાણીતા હતા.
બાળક જ્યોતિરાવમાં બુદ્ધિ કૌશલ્યો જોઈ કોઈ રૂઢીવાદીએ તેમના પિતાને કાન ભર્યા કે 'વાંચન-લેખનથી કઈ ફાયદો નહિ થાય, જો આ બાળક વાધારે ભણશે તો તમારું કઈ કામ કરશે નહિ. નકામો બની જશે.'
પિતા ગોવિંદરાવે તેને શાળા છોડાવી તો કોઈ ભલા-હિત ચિંતકને બાળક જ્યોતિરાવની તીવ્ર બુદ્ધિ શક્તિ જોઈ તેમનાં પિતાને સમજાવ્યું જેથી બાળકને ફરીથી શાળા જવાનો અવસર મળ્યો અને 21 વર્ષની ઉંમરે તેમણે અંગ્રેજી માધ્યમની સાતમા ધોરણની શાળામાં અભ્યાસ પૂર્ણ કર્યો
વિવાહ:-
જયોતિબા ફૂલેના લગ્ન ઈ.સ.1840માં નાયગાવના ખાડોજી નેવ્શેના પુત્રી સાવિત્રીબાઈ સાથે
સ્કૂલોની_સ્થાપના :-
જ્યોતીરાવને મહાપુરુષોના જીવન ચરિત્રો વાંચવાની ખુબ રૂચી. તેમને જ્ઞાન થયું કે જ્યારે કુદરત દ્વારા બધા પુરુષ-સ્ત્રી સમાન સર્જેલા છે અને સમાજમાં મહિલાઓની દશા ખુબ જ દયનીય જોઈ સમાજ સુધારણા અને તેમની શિક્ષણ માટે જયોતિરાવે જ્યોત જલાવી. તેઓએ સર્વ પ્રથમ પોતાના પત્ની સાવીત્રીબાઈને ભણાવી શિક્ષિત કર્યા.
ઈ.સ.18૪૮માં ૧ જન્યુવારીના રોજ એક શાળા શરુવાત કરી. જે ભારત દેશની પ્રથમ કન્યા શાળા હતી. હિંદુ શાસ્ત્રો મુજબ સ્ત્રીઓને શિક્ષણની મનાઈ હોય કન્યાઓને શિક્ષણ આપવામાટે કોઈ શિક્ષક તૈયાર થયું નહિ. તેઓ થોડા દિવસો સ્વયં આ કામ કરીને તેમનાં પત્ની સાવિત્રીબાઈને આ યોગ્ય બનાવી દીધાં. ઉચ્ચ વર્ગના લોકોએ શરૂઆતથી જ તેમના કામમાં બાધા નાખવાના પ્રયત્નો કર્યાં, પરંતુ જ્યારે જ્યોતિરાવફુલે આગળ વધતા જ ગયા ત્યારે તેમના પિતાએ જ તેમના પર આ કામગીરી બંધ કરવા દબાણ કર્યું. અને આખરે તેઓએ પોતાની આ કામગીરી નહિ છોડતા તેમને બંને પતિ-પત્નીને ઘરમાંથી કાઢી મુકવામાં આવ્યા. તેમ છતાં તેઓએ એવી કપરી પરિસ્થિતિમાં પણ એક પછી એક એમ કરતા મહિલાઓના શિક્ષણ માટે કુલ ૧૮-કન્યાશાળાની સ્થાપના કરી
સમાજ_દ્વારા_જ્ઞાતિ_બહાર :-
હિંદુ શાસ્ત્રો મુજબ સ્ત્રીઓને શિક્ષણ મેળવવાનો અધિકાર નહોય તેથી સમાજનો ખાસ કરીને બ્રામણવર્ગ તેમની આ સ્ત્રી કેળવણીની પ્રવૃતિથી તેમનો વિરોધી હતો જ જેનાં કારણે ફુલે દંપતીને પોતાનું ઘર છોડવાનો વારો આવ્યો. વધુમાં તેઓએ અછૂતઉદ્ધાર માટે અછૂત બાળકોને પોતાના ઘરમાં સ્થાન આપ્યું, તેઓમાં પણ શૈક્ષણિક પ્રવૃતિઓની શરૂવાત કરી. પોતાના ઘરમાં દલિતો માટે ખાણીપીણીના વ્યવહારો તેઓ સહજ કરતા. આવી બધી સામાજિક પ્રવૃતિઓ પરિણામ સ્વરૂપ જ્ઞાતિવાદી - રૂઠીચુસ્તોએ તેમને જ્ઞાતિ બહાર કર્યા. થોડા સમય સુધી એક મિશનરી શાળામાં શિક્ષકની કામગીરી કરતા જયોતિરાવનો પરિચય પશ્ચિમના વિચારકોથી પણ થયો.
1853 માં પતિ-પત્નીએ તેમના મકાનોમાં પ્રોઢશાળા પણ ખોલી. આ તમામ કામોથી તેમની વધતી ખ્યાતી જોઇને કેટલાક ધર્મના રૂઢીવાદી ઠેકેદારોએ બે ગુંડા તત્વોને તેમની હત્યા મારવા માટે તૈયાર કર્યા, પરંતુ તેઓ જયોતિરાવને જે રાત્રે હત્યા માટે ગયા ત્યાં તેમને મળીને તેમની વાતોથી આ ગુંડાઓને ફૂલેની નિસ્વાર્થ સામાજિક સેવાનો પરિચય થયો અને તેમના અનુયાયી બન્યાં.
મહાત્માં ની ઉપાધી :-
દલિતો અને આજની OBCવર્ગમાં આવતી સમાજને ન્યાય આપવા માટે જ્યોતીરાવે 'સત્ય શોધક સમાજ' સ્થાપના કરી.
તેમની સમાજસેવાની કામગીરી જોઈને ૧૯ મેં ,ઈ.સ. 1888ના રોજ મુંબઇના કોલીવાડ હોલમાં એક વિશાળ સભામાં તેમને 'મહાત્મા' ની ઉપાધિ આપવામાં આવી. જયોતિબા બ્રાહણ-પુરોહિ વિના જ લગ્ન-પ્રસંગોનો પ્રારંભ કરાવ્યો અને તેને મુંબઈ કોર્ટથી પણ માન્યતા મળી. તેઓ બાળ-લગ્ન વિરોધી અને વિધવા વિવાહના સમર્થક હતા
નિધન :-
ઇ.સ. 1890માં 28 નવેમ્બરના રોજ આં મહાન ક્રાંતિકારી સમાજ કાર્યકર નું પક્ષાઘાત-બીમારી અવસ્થામાં જ નિધન થયું હતું.